Zapraszamy na kolejne spotkanie z cyklu Górny Śląsk - świat najmniejszy.
Zwraca uwagę inna pora, inny dzień tygodnia i inne miejsce. O tradycji oryginalnego oświetlania śląskich miast – ze szczególnym uwzględnieniem Katowic i Chorzowa – krótko opowiemy tuż po zakończeniu musicalu „Koty”.
50 lat temu zmarł Rafał Urban – zapomniany już dziś pisarz ludowy spod Głogówka. Jego baśnie, wiersze, gawędy i opowiastki śląskie zostały zebrane i wydane dopiero 10 lat po śmierci, więc jego twórczość nie zdołała się utrwalić i rozpowszechnić. Pozostała legenda literackiego samouka i… poligloty. Opowie o niej Krzysztof Karwat.
To było i dla Polski, i dla Niemiec jedno z najważniejszych wydarzeń XX wieku. W czerwcu 1922 roku do wielu miast i miasteczek wschodniej części Górnego Śląska wkroczyły wojska polskie, ustanawiając tu nową administrację i wyznaczając nowe granice państwowe, które przetrwały do września roku 1939. W miesiącach wcześniejszych i późniejszych tysiące rodzin przenosiło się z jednej strony kordonu na drugą, a mimo to w obu krajach pozostały liczne mniejszości narodowe. Ta sytuacja określiła los nie tylko mieszkających tu ludzi, ale i całej II Rzeczypospolitej, która uzyskała niepowtarzalną szansę na rozwój ekonomiczny i gospodarczy. Wprawdzie w okresie międzywojennym województwo śląskie ze stolicą w Katowicach było najmniejsze, to jednak przynosiło największe dochody a także wyznaczało dla całego kraju nowoczesne standardy społeczne i cywilizacyjne.
Zajrzyjmy do Głogówka. Już tam bywaliśmy, choćby przy okazji opowieści o sławnym rodzie Oppersdorffów. Wtedy tylko wspomnieliśmy o wielokulturowym dziedzictwie tego skrawka Górnego Śląska, jego historycznych związkach z Wiedniem i Berlinem, ale także Czechami i Polską. Wiele z tych śladów dostrzec można także dzisiaj, choć to piękne miasteczko nie omijały wojny i zniszczenia. Niektóre jednak tropy uległy zatarciu. Wielu z nas nie pamięta, że np. Jan Cybis, jeden z najwybitniejszych malarzy polskich połowy XX wieku, urodził się właśnie pod Głogówkiem. Częściej kojarzymy go z francuskim postimpresjonizmem, Krakowem i Warszawą. Dlaczego? Spróbuje to wyjaśnić Joanna Filipczyk, szefowa Galerii Sztuki Współczesnej w Opolu.
Kilkanaście lat temu opinię publiczną zelektryzowała wieść o reaktywacji Giesche S.A. - największego przedsiębiorstwa przemysłu ciężkiego w międzywojennej Polsce. Do obrotu trafić miały niegdysiejsze akcje spółki, co skutkowałoby ogromnymi odszkodowaniami, jakie musiałby wypłacić Skarb Państwa. Afera zakończyła się więzieniem i karami finansowymi dla pomysłodawców tego bezprecedensowego „przekrętu”. Pośrednio jednak pokazała siłę drzemiącą w nazwie i nazwisku - Giesche.
Po raz pierwszy wątki żydowskie w całości wypełniły program listopadowy. Nadeszła pora, by je poszerzyć. Krzysztof Karwat uzupełni opowieści o Żydach chorzowskich, wskazując na niektóre zapomniane miejsca i budynki związane z dawnymi mieszkańcami wyznania mojżeszowego. Szczęśliwie, niektórzy z nich ocaleli, bo zdążyli wyemigrować przed wybuchem II wojny światowej, niejednokrotnie w ostatniej chwili.
Kilka lat temu Mirosław Syniawa podjął się trudu przetłumaczenia na język śląski wierszy Roberta Burnsa - XVIII-wiecznego szkockiego poety narodowego. Wybór ukazał się nakładem wydawnictwa Silesia Progress. To dobra okazja, by porozmawiać z tłumaczem o możliwościach, jakie daje obcowanie z dawnymi kulturami i etnodialektami, określanymi mianem peryferyjnych. Szukać będziemy różnic i podobieństw, a także rozważymy, jakie szanse przetrwania zachowały języki, które wielu z nas uważa za odchodzące bądź wręcz martwe.
Na pograniczu polsko-niemieckim.Do naszych czasów zachowało się niewiele materiałów filmowych, pokazujących dawny Górny Śląsk. Do najbardziej znanych należą te przedstawiające ważne wydarzenia polityczne, np. wkroczenie wojsk polskich pod dowództwem gen. Szeptyckiego do Katowic w roku 1922. Niektóre z nich pokażemy i skomentujemy. W roli ekspertów wystąpią: prof. Andrzej Gwóźdź - wychowawca kolejnych generacji śląskich filmoznawców i kulturoznawców oraz dr Urszula Biel - autorka niedawno wydanej książki „Kultura filmowa prowincji górnośląskiej. Kina, właściciele, widzowie”.
Wątki żydowskie pojawiały się w naszych programach wielokrotnie, ale nigdy nie były traktowane odrębnie. Mamy jednak świadomość, jak wielką rolę odegrali w historii tego regionu jego dawni mieszkańcy wyznania mojżeszowego. Ich wkład w rozwój górnośląskich miast jest większy niż nam się na ogół wydaje. Mimo, że ich potomkowie rozsiani są dziś po całym świecie, to przecież realne ślady obecności Żydów w wielu miejscach pozostały niezatarte. Znajdziemy je bynajmniej nie tylko na cmentarzach.
